Bilo je to u leto 2013. godine. Kao mladi istoričar umetnosti i kustos na praksi, imala sam prilike da gledam restauraciju jedne prelepe slike u Galeriji Matice srpske. Sa velikom pažnjom i umećem su Matičini konzervatori i restauratori udisali novi život slici staroj više od sto godina. Slika koju su tada pažljivo i stručno obnavljali bila je Velika Iza Vlaha Bukovca, iz susedne Spomen-zbirke Pavla Beljanskog.
Velika Iza rodila se iz palete i četkice čuvenog Vlaha Bukovca u Parizu 1882. godine. Vešta ruka velikog majstora naslikala je ulje na platnu velikih dimenzija, koje je tokom godina donekle izmenjeno. Postoji razglednica ove slike na kojoj služavka nema narandžasti povez oko glave i prsluk. Međutim, slika koja je danas pred nama malo je drugačija. To ne treba da nas čudi iz prostog razloga što je Velika Iza, desetak dana nakon izlaganja na Salonu te 1882. godine, otišla u ruke jednog anonimnog Engleza. Nekih dvadeset godina kasnije ona opet menja vlasnika. Ovoga puta kupuje je poznati industrijalac Ričard Ledu, koji je bio Bukovčev prijatelj. Tek u martu 1929. godine na aukciji u hotelu „Druo“ u Parizu Velika Iza odlazi u ruke Pavla Beljanskog. Zanimljivo je da se za ovu izvanrednu sliku nadmetao i slikar Paja Jovanović za srpski dvor, ali je ipak odustao. I tako je Velika Iza dugi niz godina bila čuvana kao deo privatne kolekcije diplomate i mecene. Godine 1965. Pavle Beljanski poklonio je Veliku Izu Spomen-zbirci, koja je na osnovu Darovnog ugovora ustanovila Nagradu Spomen-zbirke Pavla Beljanskog za najbolji diplomski rad odbranjen na Odeljenju za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu. Zahvaljujući svom znanju, Velikoj Izi i viziji Pavla Beljanskog, brojni mladi istoričari umetnosti osvojili su ovu nagradu i time otvorili nova poglavlja u nauci.
Ali, da se vratimo na sliku. Veliko ulje na platnu krasi belina puti nage devojke koja je u polusedećem položaju, oslonjena na divan iza. Njeno telo naglašava dijagonalu slike od donjeg levog ka gornjem desnom uglu. Njena blago povijena kolena služavka prekriva belom tkaninom. Izina bosa stopala dodiruju kožu medveda čija se velika glava nalazi u donjem desnom uglu. Njena duga crna kosa pada po bledozelenoj draperiji na divanu. Uz tu zelenu, ističu se bordo i teget-crna plišana tkanina… Ono što se najviše ističe, što očarava i oduzima dah je prelepa, putena Izina figura. Zamislite da ste na Salonu u Parizu pre skoro sto pedeset godina i da u eri akademskog slikarstva ugledate ovako senzualnu predstavu. Daleko od toga da u dotadašnjem slikarstvu nije bilo nagih ženskih tela. Ali, čini se da je Bukovac napravio iskorak iz dotadašnje slikarske prakse. Naime, inspiraciju je pronašao u poznatom bulevarskom romanu La Grande Iza koji je izlazio u nastavcima. Glavni lik romana bila je kurtizana, kao oličenje i metafora bulevarskog života u Parizu sa kraja XIX veka. Zaista je tako, prostitucija je bila sastavni deo javnog života toga vremena, ali se dešavala negde „drugde“. Zbog toga su u akademskom slikarstvu kurtizane postajale antičke heroine i boginje ili orijentalne odaliske. A zvanični naziv slike prilikom aukcije u Parizu 1929. godine bio je baš Odaliska pri toaleti.
I tako je Velika Iza, kurtizana, postala senzualna lepotica koja je osvojila javnost na Salonu u Parizu pre više od sto godina. Javnost osvaja i danas. Posetite Spomen-zbirku Pavla Beljanskog i uverite se sami. ☺
Autor: Ksenija Vasin, istoričar umetnosti i turistički vodič
