Matica srpska je najvažnija i najstarija književna, kulturna i naučna institucija u Srbiji. Osnovana je u Pešti 1826-te godine.
Njen osnivač bila je grupa Peštanskih srba na čelu sa Jovanom Hadžićem koji je bio prvi predsednik Matice.
Izdavanje srpskih knjiga, prosvećivanje i vizija da se Srbija uključi u savremne evropske tokove u vreme oslobadja od viševekovne turske vlasti Maticu srpsku činilo je stožerom najobrazovanijih ljudi u Srbiji i van nje u tom periodu.
Doktor prava, plemić, trgovac, filantrop i ktitor Sava Tekalija svoje zdanje u Pešti Telekijanum zamislio je tako da se u njoj školuju najsiromašniji i najbolji srpsaki djaci odakle god da su. Matica srpska u njoj se nalazila do godine 1864-te odakle se preselila zgradu Platoneum u današnju ulicu Nikole Pašića u Novom Sadu.
Kada je Beč 1859-te godine ukinuo Srpsko Vojvodstvo, srbi su se suočili sa slabljenjem svog značaja u Pešti a Novi Sad bila je najlogičnija nova adresa Matice. Kao i dobrim delom nacionalne istorije i tada je Novi Sad predstavljao najvažnije srpsko kulturno uporište.
Maticu Srpsku iz Pešte je o svom trošku u Novi Sad preselio trgovac iz Bečkereka Jovan Forović. U parobrodu “Napredak” u šezdeset jednom sanduku, stala je kompletna naša prva javna naučna biblioteka.
Današnja zgrada Matice Srpske u istoimenoj ulici, po projektu Momčila Tapavice, sagradjena je 1912-te godine. Zdanje je nastalo zahvaljujući dobrotvorki Mariji Trandafil. Naime, svu svoju imovinu ona je 1878-me godine poklonila Matici srpskoj.
Do 1928-me godine ovde je bilo sirotište naše velike dobrotvorke i zvalo se “Zavod Marije Trandafil za srpsku pravoslavnu siročad u Novom Sadu”. Dakle, Matica srpska na današnjoj adresi je od 1928-me godine.
Bogata izdavačka delatnost Matice srpske za osnovu je imala čuveni Letopis, pokrenut 1824-te godine. Kasnije su nastale brojne edicije a 40-ih godina 19-og veka formirana je biblioteka sa književnim fondom iz različitih naučnih oblasti i zbirka rukopisa.
Matica je brzo postala simbol visoke kulture i gradjanskog društva.
Uz peštansku ekipu kao osnivače, važno je pomenuti i njene prve dobrotvore koje su činili bogati ugledni srpski trgovci od Beča do Temišvara kao i Knez Miloš Obrenović, Petar Petrović Njegoš, pripadnici Kraljevske porodice Karadjordjević, pisci i naši poznati naučnici.
Jedno vreme Matica srpska bila je najbogatija zadužbinska ustanova u Ugarskoj. Iz njenih fondova finansirani su kapitalni projekti od značaja za srpski jezik i za razvoj različitih naučnih disciplina. Matica Srpska vodila je računa i o školovanju naših talentovanih djaka i studenata.
Po ugledu na Maticu srpsku osnovane su Matica češka 1831-ve, Matica ilirska koja je 1874-te preimenovana u Maticu hrvatsku, Matica galičko-ruska u Lavovu 1848-me, Matica slovenačka 1864-te, Matica poljska 1882-ge, Matica Bugarska u Carigradu 1908-me i još mnoge druge.
Danas oko 2000 saradnika Matice uključeni su u razne projekte u okviru odeljenje za književnost i jezik, leksikografije, društvene i prirodne nauke i likovne scenske i muzičke umetnosti.
Biblioteka ima preko tri i po milona publikacija, a Galerija na Trgu Galerija veliku zbirku našeg slikarstva od 18-og do 20-og veka.
