Turizam je jedan od pokretača i promotera onog dela kulturne baštine Novog Sada koju su svojim delima i životom ispisali naši znameniti pisci/spisateljice i pesnici/pesnikinje. Generacije školaraca iz Srbije i okruženja hodočaste u Novi Sad recitujući besmrtne stihove Jovana Jovanovića Zmaja. Novi Sad je Zmajev grad. U centru se nalazi Zmajev spomenik, u Sremskoj Kamenici kuća koja je danas Zmajev muzej, a u Futogu u porti pravoslavne crkve grob njegove kćerke Smiljke. Međunarodni centar književnosti za decu Zmajeve dečje igre traju već više od šest decenija u Zmajevom krilu. Isti hodočasnički tokovi bili su inspirisani delima Laze Kostića i Đure Jakšića s tim što su morali da se zadovolje pogledom na rodnu kuću Laze Kostića i obližnju crkvu u Kovilju i slikama Đure Jakšića u Galeriji Matice srpske.
Tragovi koje je Laza Kostić životom svedočio Novosađanima su mnogostruki i duboku. Poslednjih godina u fokusu je činjenica da je zahvaljući prevodima Laze Kostića Šekspir, preko Novog Sada, ušao u književni i pozorišni život srpskog kulturnog prostora. U Novom Sadu u aprilu 1864. proslavljena je 300. godišnjica rođenja Vilijama Šekspira izvođenjem dela njegove istorijske drame „Ričard III,“ a godinu dana kasnije na pozornici Srpskog narodnog pozorišta izvedena je drama „Romeo i Julija“, obe u Kostićevom prevodu. Kao malo koji grad u Evropi toga doba Novi Sad je, zahvaljujući Lazi Kostiću, upisan u mapu onih koji su još pre vek i po razmeli delo velikog Šekspira.
Nisu svi rani turistički tokovi mogli da se omeđe prostorima koji su neposredno ili simbolično bili povezani sa znamenitim ličnostima naše književne baštine. Retki su oni koji se kreću koridorima književnosti 18. i 19. veka prateći tragove Zaharija Orfelina, Đure Daničića, Milovana Vidakovića, Jovana Hadžića (Miloša Svetića), Ilije Ognjanovića, Tihomira Ostojića, Ilije Okrugića, Jovana Hranilovića, Đorđa Rajkovića, Jovana Subotića, Koste Trifkovića i dr. Zbog te činjenice, ali i zbog znanja da je u Novom Sadu u drugoj polovini 19. veka bilo više pisaca i pesnika u odnosu na broj stanovnika nego u neko drugo vreme, početkom sedamdesetih godina 20. veka započeto je istraživanje pod imenom „Panorama pesnika Novosađana druge polovine 19. veka.“ Tada izdvojeni pesnici Jovan Živojinović, Aca Popović Zub, Emil Čakra, Damjan Pavlović i drugi još čekaju da se njihov doprinos „atmosferi punog procvata“ novosadskog književnog života upiše i u njegove prostore. Samo zahvaljujući književniku Savi Damjanovu pesnik lutalica, prevodilac i činovnik, mačevalac i putnik koji je obišao Troju, Đorđe Marković Koder kao najmističnija pojava novosadske kulture u 19. veku ponovo živi u koridorima književnosti Novog Sada.
Ali, ima posetilaca Novog Sada koji i danas prate tragove koje je po Panonskom moru utisnuo Jakov Jaša Ignjatović. Poput Holanđana Lutalice njegova senka kao da i dalje traži sigurnu luku. Nabeđeni mađaron i izvikani izdajica, jedan od najpreciznijih i najinteligentnijih biografa srpskog građanstva u Ugarskoj, onaj koji će u srpskoj književnosti započeti epohu realizma, večnu kuću za zemne ostatke ima u Novom Sadu. Savremenici su njegovo delo poredili sa onim mađarskog književnika, Jokai Mora o čijem je dolasku u Novi Sad 1861. u delegaciji Mađarske akademije na Tekelijinu proslavu svedočio Ignjatović u „Memoarima“. U novosadskom prostoru iza Almaške crkve je danas zapisana ulica posvećena Jaši Ignjatoviću, a u Pašićevoj se još uvek vidi tabla koja nosi ime Jokai Mora zaostala iz nekog drugog, a opet novosadskog vremena. U blizini je i obelježje, postavljeno u pasažu hotela „Vojvodina,“ koje podseća na novosadske izbegličke dane Lajoša Zilhija koga je i smrt ovde zatekla.
Novi Sad baštini i nasleđe u stihovima i prozi koje može da se oseti na poseban način samo u sredini u kojoj je nastalo. Tako stihovi Mike Antića lebde nad Petrovaradinskom tvrđavom, Novim Sadom, Vojvodinom i čitavom vasionom braneći ih lepotom i dobrotom od svakog zla tvrđe neko bilo koja utvrda. Uz njega pod vojvođanskim nebom podjednako stoji i Ferenc Feher.
U „Ženskim studijama i istraživanjima“ je devedesetih godina prošlog veka u Novom Sadu započelo novo čitanje književnosti koje su pisale žene. Deo programa je bio i da se delo poveže sa životnim usudom i prostorima u kojima su knjiženice živele i radile. Tada je zahvaljujući ženama u politici šezdeset ženskih imena iz sveta književnosti, umetnosti, nauke, društvenog aktivizma ušlo u život Novog Sada, kroz nazive ulica, trgova i novo čitanje grada kroz turističku mapu „Novi Sad iz ženskog ugla“. Od tada češće znamo da je prvi jugoslovenski roman na mađarskom jeziku „Beskrajni zid“ napisala 1933. Eržebet Berček, ili o delu Aleksandre Serdjukove koje čini oko tri stotine pesama četrdeset eseja i tri knjige od kojih je „Savremenost i hrišćanstvo“ iz 1936 odmah zabranjena. Ovde treba dodati i novo znanje o Viktoriji Jugović-Risaković književnici koja je uz Jovana Hranilovića bila glavna urednica Lista za zabavu pouku i gospodarstvo „Fruškogorac“ (1906-1907), te pesnikinjama Jaroslavi Jaroši i Jeleni Solonar. Takođe, Novi Sad stoji kao moćni kontekst u priči o Milici Stojadinović Srpkinji i Milici Mićić Dimovski povezanih romanom „Poslednji zanosi MSS“. Isto se može reći za Anicu Savić Rebac i Darinku Zličić koja je prikupila i objavila sabrana dela Anice Savić Rebac i Silviju Dražić za istraživanje objavljeno u knjizi „Stvarni i imaginarni svetovi Judite Šalgo“.
Tokom dvehiljaditih u Turistički informativni centar Grada Novog Sada počeli su da dolaze posetioci sa namerom da istraže prostore u kojima su nastali romani Aleksandra Tišme ili da vide Bemovu ulicu iz knjige „Rani jadi“ Danila Kiša. Noseći prevod na nemački jezik Tišminih romana kao svojevrsne turističke vodiče želeli su da dožive prostore u kojima je živeo i stvarao književnik Tišma, ali i čulno opaze kulise u kojima su delali likovi iz njegovih romana. Prostor Turističkog informativnog centra Grada Novog Sada je od tada pa do danas često bio laboratorija dešifrovanja ili čak kreiranja književnih koridora Novog Sada. Gotovo znanje o Novom Sadu gradu književnih stvaralaca ponudio je i „Jedinstveni književni turistički vodič kroz Novi Sad“ (Grupa autora, Book Mark 2017).
Pored svežeg pristupa književnosti koje su pisale žene, novosadska sredina je prostor u kome su postali vidljivi napori onih autora kojima su podjednako važni muzika i stihovi. Zahvaljujući tom novom vrednovanju pesničkih formi, pesnici-kantautori Milan Mladenović i Vlada Divljan dobili su obeležja u centru Novog Sada. Istom krugu pripadaju „Laboratorija zvuka“ i novosadski muzičar i kompozitor, Mitar Subotić Suba koji je za ostvarenje „The Dreambird, In The Mooncage“ 1988. dobio UNESCO nagradu za promociju kulture, a Novi Sad mu se odužio postavljanjem spomen – ploče u Limanskom parku. Na sličnom tragu su Festival Poezika (Umetnost pevanog stiha), kao prostor za afirmaciju mladih umetnika kroz povezivanje različitih umetničkih formi i grupa “Alice in WonderBand” koja neguje performersko-poetski program.
Pojava novih formi interpretacije poezije ima snažni odjek u Novom Sadu kroz afirmaciju slem poezije. U više tradicionalnih i alternativnih prostora Novog Sada svake godine se dešava Međunarodni novosadski književni festival na kome se dodeljuju Brankova nagrada za mlade pesnike i Nagrada za najboljeg slemera Srbije.
Među manifestacijama kojima je književnost u fokusu najznačajija novosadska imena su Brankovo kolo, najuglednija kulturna manifestacija koja čuva uspomenu na Branka Radičevića, a dešava se Novom Sadu, Sremskim Karlovcima i na Stražilovu, Međunarodna regionalna konferencija „Book Talk“, gde Novosađani i njihovi gosti mogu da vide najuglednija imena regionalne književne i izdavačke scene i Književni susreti „Milici u pohode“ u čast Milici Stojadinović Srpkinji.
Preporuke: U turističkoj ponudi Novog Sada postoje i obilasci koji neguju znanje o novosadskim pesnicima i glumcima. Iste možete pogledati putem web adresa turističkih agencija koje realizuju ove turističke ture i programe. Agencijske programe možete takođe pogledati na web adresi Turističke organizacije Grada Novog Sada (izaberite opciju „Razgledanje“, zatim „Ture razgledanja“).
U Kalendaru manifestacija Turističke organizacije Grada Novog Sada dati su podaci o navedenim manifestacijama i događajima.
Spomen zbirka „Jovan Jovanović Zmaj“ u Sremskoj Kamenici jedini je adekvatan prostor posvećen nekom novosadskom književniku. Nalazi se u kući u kojoj je Zmaj proveo poslednje godine života, a tematski je uređen tako da postavka predstavlja sve etape njegovog života i rada. Najava je obavezna a kontakt ćete dobiti preko web adrese Muzeja grada Novog Sada.
