Istorija fruškogorskih vinograda je uzbudljiva priča. Mnogima je poznata spoznaja koja plansku sadnju čokota na Fruškoj gori smešta u vreme vladavine cara Proba (Marcus Aurelius Probus), koji je dozvolio da se i u rimskim provincijama podižu vinogradi. Nestanak Rimljana sa istorijske pozornice nije ugrozilo vinograde na Fruškoj gori jer je mađarsko i slovensko stanovništvo, koje je preplavilo široke prostore Panonije, nastavilo da ih gaji. Vinogradarstvo se zatim razvijalo zahvaljujući znanjima i veštinama koje su u ove krajeve doneli hrišćanski misionari, a centri razvoja postaju manastiri i vlastelinska dobra. Ugarski kraljevi Bela IV u 13. veku i Matija Korvin u 15. veku uveli su povlastice za obnovu vinograda i razvoj sremskog vinogradarstva, koje postaje vrlo cenjeno u čitavoj Ugarskoj.
Tokom perioda turske vladavine Sremom od 16. do početka 18. veka, vinogradi su zbog ratnih razaranja najpre opusteli da bi se u mirnim vremenima obnovili. U periodu obnove na Fruškoj gori počinje proizvodnja crvenih vina i sadnja stonih sorti grožđa. U 18. veku mnogi tadašnji autoriteti, među kojima je bio i Austrijanac Fridrih Vilhelm fon Taube, smatrali su da fruškogorska vina kvalitetom ne zaostaju za italijanskim. Fon Taube je kao vrlo kvalitetna izdvojio kako bela, tako i crna karlovačka vina. Njegov savremenik, renesansna ličnost, Zaharije Orfelin, koji se dokazao i kao pisac stručne literature o vinogradarstvu, tvrdio je da među najbolja fruškogorska vina spadaju karlovačka i manastrirska, te da su najcenjenija crvena vina i šiler.
Prema mnogim izvorima Srbi su tokom seoba na teritoriju Habzburške monarhije doneli skadarku, sortu koju Mađari nazivaju kadarka i od koje se pravi odlično crveno vino koje miriše na crveno i tamno voće, a ponekad može da se nasluti i diskretna nota začina kao što su biber i karanfilić. O (s)kadarki kao jednoj od najčešćih fruškogorskih sorti pisao je i arhimandrit manastira Rakovac i vinogradar, Prokopije Bolić u vinogradarskom priručniku štampanom početkom 19. veka. On je zabeležio i podatak da se na Fruškoj gori tada uzgajalo 35 sorti grožđa među kojima su pored skadarke i skadarke bele bile i: tamjanika, peršun groždje, tamjanika crna, crni i crveni drenak, čađavica, crvena i bela dinka i dr. Unikatna karlovačka vina bermet i ausbruh bila su u 18. i 19. veku obevezni deo onih nastojanja karlovačkih mitropolita koja su trebala da od vlasti, čiji je centar bio u Beču, ishoduju privilegije za srpski narod i njegovu crkvu.
Drugi istorijski fakat u vezi sa fruškogorskim vinogorjem koji se, poput onog u vezi sa Probusom, često pominje je kriza vinogradarstva izazvana filokserom. Masovno sušenje vinograda krajem 19. veka dovelo je do siromašenja mnogih vinarskih porodica. Posle tog iskušenja fruškogorski vinogradi su se polako obnavljali, ali na novoj podlozi uz korišćenje američkih vrsta loze i novih načina pripreme zemlje. Pored slankamenke crvene gajile su se i sledeće sorte: smederevka, bela skadarka, ružica bela i crvena, prokupac, frankovka, portugizer, talijanski rizling, muskat hamburg i dr. Ipak, do II svetskog rata vinogradi su ponovo podignuti na značajno manjoj površini nego što je to bio slučaj pre pojave filoksere.
Posle II svetskog rata u socijalističkoj Jugoslaviji, najpre u okviru centralizovane planske ekonomije, a od 1950. u okviru koncepta samoupravljanja, stvorene su zadružne organizacije, kombinati i drugi oblici društvene svojine u proizvodnji. Na području Fruške gore ustanovljene su kapacitetima impozantne vinarije u Irigu, Petrovaradinu i Erdeviku koje su takođe posedovale i velike vinograde. U isto vreme vlasnici privatnih vinograda mogli su da prave vino samo za sopstvene potrebe. U tom periodu među sortama koje su se gajile dominirao je talijanski rizling a zatim i rajnski rizling, traminac, šardone, sovinjon, beli i crni burgundac. Sedamdesetih godina prošlog veka, zahvaljućući stručnjacima Instituta za voćarstvo i vinogradarstvo iz Sremskih Karlovaca, verifikovane su tri domaće novostvorene vinske bele sorte grožđa neoplanta, sirmium i župljanka, tokom sledeće dve decenije dve nove sorte za crvena vina rumenka i probus, a kasnije i sledeće sorte za bela vina: sila, nova dinka, petra, zlata, lela, liza, mila, lasta i rani rizling. Monopolski položaj velikih vinarija u socijalističkom sistemu privrede doveo je do smanjivanja privatnih površina pod vinogradima što je na kraju uslovilo pad proizvodnje fruškogorskog vina i bio uvod u propadanje velikih vinarija.
Raspadom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije započeo je proces promene političkog i ekonomskog uređenja u novonastalim državama, koji je bio praćen privatizacijom društvene svojine. Privatna svojina je postala dominatna u modernoj tržišnoj privredi. U skladu sa tim krajem devedesetih i tokom dvehiljaditih započeo je period napretka privatnih vinarija na fruškogorskom području. Na privatnim posedima podižu se novi vinogradi uz primenu savremenih tehnologija, a novine se uvode i kod tehnologije proizvodnje vina. U prvoj deceniji 21. veka verifikovano je šest novih belih sorti grožđa podesnih za ekološku prizvodnju vina među kojima su i bačka, panonija i dr.
Savremeni sortiment za proizvodnju belih fruškogorskih vina čine: talijanski rizling, šardone, župljanka, sovinjon, traminac zatim neoplanta, sila, rajnski rizling i dr, a za crvena vina: merlo, probus, frankovka, portugizer, kaberne sovinjon, kaberne fran, pino crveni i dr. Podsticaji za podizanje novih vinograda, pogona za preradu grožđa, skladištenje vina, opremanje prostorija za degustaciju vina koje daje Ministrarstvo poljoprivrede Republike Srbije i stimulansi koje donosi turistička tražnja doveli su do toga da se danas mnoga fruškogorska mesta kao što su Sremski Karlovci, Sremska Kamenica, Rakovac, Ledinci, Beočin, Čerević, Banoštor, Neštin, Irig, Rivica, Mala Remeta, Novi Slankamen, Šid i Erdevik razvijaju kao centri vinskog turizma. Dominiraju porodične vinarije gde se višegeneracijska tradicija proizvodnje vina kombinuje sa novim tehnologijama na način da svaka porodična vinska priča ima prepoznatljivu notu i aromu kao gatka koja donosi poželjnu i toplu emociju.
Tekst: Gordana Stojaković
Fotografije: Aleksandar Milutinović
Turistička organizacija Grada Novog Sada ne odgovara za promenu informacija i usluga.
Tekst postavljen: maj 2021.
Literatura: Cindrić, Petar i Vladimir Kovač (2007) „Vinogradarstvo i vina.“ Fruška gora. ur. Nebojša Jovanović i Jelica Nedić. 471-499. Beograd: Zavod za udžbenike.